در سندهای راهبردی وزارت خارجه روسیه ، ایران، هرگز در مقام یک متحد یا شریک راهبردی به حساب نیامده است و همواره در گروه دوستان این کشور محسوب گردیده است. این مساله موجب بروز انتقاداتی در ایران نیز شده است .
چرا که در موضوعاتی مانند سوریه و یا تحریم ها آنقدر در هم تنیدگی روابط بین این دو کشور وجود داشته اشت که این انتظار را رقم بزند که روابط دو کشور میتواند در تراز های استراتژیک پیگیری شود. چیزی که از سفرهای متقابل روسای دو کشور به همدیگر میتوان آن را استدلال نمود.
اما خروج آمریکا از برجام و فشار‌های دولت ترامپ به خریداران نفت ایران برای تحریم نفتی ایران، با حمایت ضمنی روسیه روبرو شد. این کشور در مذاکرات نفتی اوپک و غیر اوپک با عربستانی سعودی هماهنگ شد و اخباری درباره احتمال اینکه روسیه و عربستان کمبود نفت ایران در بازار‌های جهانی را جبران کنند منتشر گردید. این اخبار رویکرد منتقدان روسیه در داخل ایران را تقویت کرد. اما این موضوع را سفیر روسیه در ایران نمی پذیرد و معتقد است روسیه شریک ایران است . منظور از شراکت در ادبیات روابط بین الملل ، همانا سطحی از منافع مشترک بین چند کشور است که محور ائتلاف و یا همکاری آنها را رقم می زند . اما متحد به ائتلاف دو کشور با پیوندهای عمیق تری گفته میشود که حاضرند برای دفاع از منافع مشترک شان ، متحمل هزینه هایی بشوند مانند آنچه ایران برای سوریه انجام داد و حمله به سوریه را حمله به تهران تلقی نموده و در برابر مهاجمین به دمشق جانانه ایستاد.
با همه این تفاسیر ،اخیرا سفیر روسیه در ایران روابط دو کشور را متحدانه تلقی نموده است اما در عمل، مبانی اتحاد از دل این روابط قابل استخراج نیست.
دکتر علی خرم دیپلمات پیشین وزارت خارجه و تحلیلگر مسائل سیاست خارجی درباره سخنان جاگواریان سفیر روسیه در تهران، به فرارو گفته است : «اظهار نظر در این مورد را باید وزارت خارجه انجام دهد که از جزییات روابط مطلع است. نکته دوم این است که هر سفیری وقتی در یک پایتختی کار می‌کند بیشتر وجه خوشبینانه سیاست خارجی کشور خود را مطرح می‌کند. من هم که در کشور‌های مختلف سفیر بوده ام همین تجربه را دارم. به این دلیل که سفیر باید بتواند خود را به مقامات و مردم آن کشور نزدیک کند؛ بنابراین درصدی از آنچه که سفیر مقیم می‌گوید خوشبینانه است.»
او در ادامه می افزاید : «نکته سوم این که اگر آنچه آقای جاگواریان می‌گوید از سوی آقای پوتین و لاوروف تائید و یا تکرار شد، در آن صورت قابل اطمینان است. من یادآوری می‌کنم چند ماه پیش سفیر روسیه در لبنان برای اسرائیل خط و نشان کشید که اگر اسرائیل به سوریه حمله کند روسیه چنین وچنان می‌کند و با موشک‌های اس ۴۰۰ و اس ۳۰۰ و … به مقابله با تهاجم اسرائیل می‌پردازد. یک هفته بعد اسرائیل به سوریه حمله کردند و روسیه هم هیچ کاری نکرد. به عبارت دیگر آنچه سفیر روسیه در لبنان گفته بود بیشتر برای دلگرم کردن مردم سوریه و لبنان بود، نه اینکه سیاست خارجی روسیه این باشد.»
خرم با بیان اینکه ما از سخنان سفیر روسیه استقبال می‌کنیم، اظهار میکند: “ان شاالله که روسیه متحد ایران باشد و ظرف یک سال آینده که ایران با شرایط بسیار سختی روبرو می‌شود روسیه نه با نگاه معامله با کارت ایران بلکه با نگاه اینکه ایران متحدش است، پشت ایران بایستد.”
اوتاکید مینماید “آقای پوتین و آقای لاوروف تا به حال هیچ گاه از لفظ “متحد” و یا “متحد استراتژیک” برای ایران استفاده نکرده اند و حتی تکذیب هم کرده اند. برخی مقامات روسی گفته اند که روابط استراتژیکی با ایران وجود ندارد. حالا که سفیر روسیه می‌گوید، خب مقامات ارشد مسکو مانند لاوروف و پوتین هم همان را تکرار کند و اینکه در عمل ایران حس کند که روسیه در برابر هجمه عظیم آمریکا و متحدانش حامی و مدافعش است.”
خرم درباره معنای لفظ “متحد” در دیپلماسی گفت: «“متحد” یعنی هر گونه حمله‌ای به ایران شود گویی به روسیه حمله شده و روسیه وظیفه خود می‌داند که در مقام دفاع برآید. اگر یک کشور تحریم می‌شود کشور متحد وظیفه خود می داند که با این تحریم مقابله کند و از کشور مورد تحریم واقع شده حمایت کند. مثلا اگر ایران ارز خارجی کم دارد، روسیه به هر ترتیبی ارز خارجی به ایران برساند. اگر ایران در صادرات نفت مشکل دارد، روسیه نفت ایران را تحویل بگیرد و خودش صادر کند.»
خرم درباره اینکه در حال حاضر روابط ایران و روسیه در چه وضعیتی بسر می‌برد، ادامه میدهد: “روابط ایران و روسیه ضمن اینکه در مرحله همکاری قرار دارد، ولی بیشتر تحت تاثیر منافع روسیه در دنیا است. روس‌ها عموما با کارت ایران بازی می‌کنند، با کارت ایران روابطشان را با اسرائیل و عربستان بهبود می‌دهند. مثلا وزیر انرژی روسیه با وزیر انرژی عربستان عکس مشترک می‌گیرد و تعهد می‌دهد جای خالی نفت ایران را در بازار پر کند. اگر روسیه “متحد” ایران بود باید مقابله آمریکا، عربستان و اسرائیل می‌ایستاد.