مشروطه اينقيلابي بير طرفدن اله سيلاح گؤتوروب، استبدادين قارشيندا مبارزه ايله ايره لي سورولوب و او بيري طرفدن دوشونجه، آگاهليق و فيكر ايله خالقي مبارزه يه حاضيرلاماق لازيم ايدي.
بيرينجي صفده ستارخان، باقرخان، حسين خان باغبان پرچمي قالديريب و ايكينجي صفده ده يازارلار، خطيب لر، شاعيرلر و … اولموشلار.
آنجاق اينقيلابا حاضيرليق گؤرمك، حتا مشروطه باشلاماميشدان اؤنجه، بيرسيرا ضيالي لار و يازارلار واسيطه سيله اولموشدور.
بو آرادا ميرزا فتحعلي خان آخوندوفون رولو، آيريجا قئيد ائتمك لازيمدير.
آخوندوف بؤيوك اديب، فيلسوف و اينسان سئوه‌ر وقاباقجيل بير اجتماعي فعال دير.
اونون دونيا گؤروشو و گله‌جه‌يه باغلي فيكيرلري، شرق دونياسيندا تايسيزدير[۱].
اونون مقاله‌لري شرق دونياسيندا ايلك دفعه نمايشنامه يازمالاري، بشريتين ان ده يرلي سيمالاريندان سايماغا بيزه حق وئرير.
ميرزا فتحعلي ۱۸۱۲ جي ايلده نوخا شهرينده آنادان اولدو. آتاسي ميرزا محمد تقي خامنه قصبه سينده كدخدا ايميش كي سونرا تجارت ايشينه قاتيلاراق خامنه دن ائشيگه چيخير.[۲]
فتحعلي، ايلك تحصيلاتيني خامنه ده باشلاميش، سونرا آذربايجانين معروف عاليم و شاعيري ـ ميرزا شفيع اونون معلمي اولور و بالاجا فتحعلي نين استعداديني كشف ائدهرک، گلهجهيي اوچون يول گؤستهرير. فتحعلي، چوخ تئز روس ديليني اؤيره‌نير و ترجمه ايشيله مشغول اولور و بو طريقيله شرق خالقلاري نين تاريخي، ادبياتي و مدنيتي ايله تانيش اولور.
او، فلسفه ده ده ياخشي معلومات الده ائديب، زامانه‌نين تانينميش عاليم لري ایله پاريس، لندن، استانبول، تهران و مسكووا دا علاقه قورور و مكتوبلاشير[۳].
۱۸۳۶ جي ايلدن، معلم و مترجم كيمي ايشلير، آذربايجان عاليمي باكيخانف (قدسي)، لهستان عاليمي رابلوتسكي، دكابريست عاليم لري بستوژف، مارلينسكي و ادويفسكي ايله تانيشليق يارادير.
فتحعلي ادبي فعاليته شئعر يازماقلا باشلايير. صبوحي تخلوصو ايله پوشكين ين اؤلومو موناسيبته نئچه منظومه يازير[۴]. تئاتر ايله تانيش اولوب و شرق ده ايلك نمايشنامه‌لري يازير.
او آلتي نمايشنامه ني نئچه ايلين عرضينده يازير و بو كمدي لرده، توپلومون مختلف صنف لريني ـ استبداد نماينده لري، بيگ لر، خانلار، تاجيرلر، روحاني لر، كندلي لر و گنج لر آز ـ چوخ اونون يازيلاريندا رول اويناييرلار[۵]. او، بوتون بو اثرلرينده ساكيت و دورقون ياشاييشي تنقيد ائده رك، فئودال اوصولونو تنقيده آلير و علم و مدنيت دوشمنلريني قامچيلايير.
آخوندف گله‌جه‌يه ايمان بسله‌يه‌رك، خالقين سعادتيني تجدد و يئني ليكده گؤرور.
عاليمين اثرلري دونيا ديللرينه چئوريلميشدي.
روسجايا اؤزو چئورميش، آمما ۱۸۵۲ جي ايللردن سونرا اونون كمدي لري آلمانجا، گورجوجه، ائرمني جه، انگليسجه، فرانسيزجه، نروژي جه، فارسجايا چئوريلير و دونيانين مختلف بؤيوك شهرلرينده صحنه يه گلير و دونيا عاليم لري آراسيندا اؤزونه يئر آچير[۶].
آخوندفون اليفبا حاققيندا يازديغي مقاله‌لر[۷] و ايره لي سوردويو باخيشلار، هله ده يئني ليك داشييير. فلسفي مقاله‌لري ده دونيا فلسفه سينده اوخونور و سؤزلري بير قايناق كيمي استفاده اولونور.
اونون «يوم فلسفه سينه جواب» و «جان استوارت ميل» ين آزادليق حاققيندا دونيا گؤروشونو آراشديريريب، تنقيد ائدير.
آخوندف ۱۸۷۸ جي ايلده بير حالدا دونياسيني ده ييشير كي هميشه ليك قالان اثرلر آذربايجان ادبيياتينا باغيشلاميشدير.
۱) م. ج. جعفروف، آخوندوف و صابر، ترجمة احمد شفائي، تهران، انتشارات حقيقت، بدون تاريخ.
۲) ميرزا فتحعلي آخوندزاده، مقالات فسلفي، ويراسه ح- صديق، تبريز، ۱۳۵۷، مقدمه
۱) ميرزا فتحعلی خان آخوند زاده، تمثیلات، ترجمه محمدجعفر قراجه داغی، تهان، ۱۳۵۶، ص ۱۹٫
۲) آذربايجان ادبيياتي تاريخي، جلد ۲، باكي، ۱۹۶۰، ص ۴۵۶٫
۳) ميرزا فتحعلي آخوندزاده، مكتوبات كمال الدوله، به كوشش حامد محمودزاده، باكي، ۱۹۶۳، ص ۱۴٫
۱) ميرزا فتحعلي آخوندزاده، تمثيلات، به كوشش عليرضا حيدري، تهران، ۱۳۴۹، ص۱۲٫
۲) ميرزا فتحعلي آخوندزاده، الفباي جديدو مكتوبات، به كوشش حميد محمدزاده و حميد آراسلي، باكي، ۱۹۶۳، ص۱۳٫
About Author
پست های مرتبط
عرفانی دویغو
بایاتی
ادب ساحه سینده