ونیار، قربانی مسئولان ناهوشیارِ پاچه خارِ بی اختیار

اختصاصی ساقی آذربایجان/ گزارش: اشکان حاجی‌نیا لیل‌آبادی

تصویری که به مقاله امروزمان پیوست شده مربوط است به یکی از آثار تاریخی و جاذبه‌های گردشگری استان آذربایجان‌شرقی که “پل ونیار ” نام داشت . پل ونیاری که از دیرینگی ۵۰۰ ساله و شکوه و گیرایی شگفت‌انگیزی برخوردار بود و البته دست بر قضا در فهرست آثار ملی ایران با شماره ۶۶۷۲ به ثبت رسیده بود و تا همین بیست سال پیش بخشی از جاده ” تبریز – اهر ” بود و خودروهای عبوری جاده از روی همین پل رفت و آمد می‌کردند.
آنچنان که در این نمای به یاد ماندنی به چشم می‌خورد ؛ خودروهای گردشگران در زمین‌های پیرامونی پل تاریخی ونیار بصورت ردیفی پارک کرده‌اند و بسیاری از شهروندان همراه با خانواده به قصد تفریح و گردش ، در اطراف آن بنای تاریخی و پُرابهت اتراق نموده‌اند. در این تصویری که مربوط به سال ۱۳۸۹ می‌باشد به خوبی دیده می‌شود گردشگران پرشمار در یک روز تعطیل و در کنار یک بنای باشکوه و تاریخی دارند به گردش و تفریح و طبیعت‌گردی می‌پردازند اما…
پل ونیار مربوط به دوره صفوی بود و در شهرستان تبریز، روستای ونیار واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۰ دی ۱۳۸۱ با شماره ثبت ۶۶۷۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده بود. مکان این پل تاریخی در ۵۰۰ متری بخش خاوری روستای ونیار قرار داشت و دیرینگی آن وابسته به دوران صفوی بود. به دلیل ساخت نافرجام سد شهید مدنی و احتمال زیر آب قرار گرفتن این پل تاریخی (پل ونیار) در اردیبهشت سال ۱۳۹۲ و با همکاری و همراهی شهردار وقت تبریز! ناگهان سازه پل تاریخی ونیار به گونه پنهانی و شبانه ویران و نابود شد. هم‌اکنون در این مکان هیچ نشان و یادبودی از پل تاریخی ونیار بجای نمانده‌است.
این پل دارای سه دهنه بود و مصالح آن متشکل از سنگ‌تراش و آجر با ملات گچ و آهک بود. کف پل با سنگ‌فرش پوشیده شده بود که بعدها از برای رفت و آمد خودروهای عبوری جاده اهر – تبریز روی آن آسفالت‌ریزی صورت گرفته بود. پل ونیار دارای دو طاق جناغی و یک طاق رومی بود. کف‌پوش‌های پل با سنگ لاشه ساخته شده بود. پل بر روی رودخانه آجی‌چای قرار داشت و تا میانه‌های دهه ۷۰ خورشیدی جاده تبریز – اهر از روی پل ونیار عبور می‌کرد. همچنین شکل ساختار و نمایه پل ونیار به ویژه طاق‌های سه‌گانه آن بسیار شبیه پل دختر میانه بود.
ابتدای دهه ۹۰ خورشیدی بودکه بدون هیچ پیش آگاهی و بی هیچ سر و صدایی و در سکوت و بایکوت کامل خبری سازه‌ی استوار و طاق‌های پیر و پرتوان و سرتاسر سرستون‌ها و بنای پانصد ساله پل ونیارناگهان و برای همیشه گم و گور شد.
پس از غیب شدن اندوه‌بار و تامل برانگیز پل تاریخی ونیار ، گردشگرانی که در روزهای تعطیل آخر هفته و برای تماشای شکوه و قدمت و اصالت دیرینه‌ی پُل تاریخی ونیار رهسپار جاده قدیم” تبریز – اهر ” می‌شدند تا ساعات خوش و دلپذیری را در کنار آن بنای تاریخی سپری کنند ، در کمال ناباوری دریافتند و دیدند دیگر هیچ اثری از آن بنای سالخورده و قدیمی باقی نمانده ! با پیگیری‌های انجام شده از سوی گردشگران ، سرانجام روشن شد در همان زمانها قرار بوده سد بیهوده و نافرجامی که پشت بلندی‌های سرخاب ساخته شده ، آبگیری شود و بدلیل احتمال غرق شدن و زیر آب ماندن پل تاریخی ونیار ، دست‌اندرکاران میراث فرهنگی بی هیچ سر و صدایی ، ستون‌ها و لاشه‌ سنگها و دیواره‌های پل را متلاشی و همه اجزا و سازه‌ی پل را جابجا کرده‌اند تا به گفته خودشان ؛ پس از آبگیری سد شهید مدنی ، سنگ لاشه‌های جابجا شده پل را در جایی دیگر ، دوباره و از نو بنا کنند و یک اثر تاریخی ۵۰۰ ساله را دگربار بسازند و پل ونیار تازه‌ای از نو راه‌اندازی نمایند ، آن هم پس از آبگیری سدی که برای ساخته شدنش هزینه‌های بسیار کلان و هنگفتی صرف شد و مهندسین و کارگران و رانندگان خودروهای ترابری با همراهی دیگر دست‌اندرکاران مربوطه ، چندین سال پیاپی و دوشادوش همدیگر کار و تلاش‌های توان‌فرسایی انجام دادند و در نهایت آن سد بزرگ را ساختند. ولی دریغا که آن سد ساخته شده شاید هرگز فرجامی نداشته باشد و هیچ گاه آبگیری هم نشود و همانجوری که مانند دیواری بزرگ و بلند ساخته شده برای همیشه و همانگونه ناب و بیهوده و بی‌ثمر پشت کوه باقی بماند.
برای اثبات نافرجام بودن پل ، تنها به یادآوری این موضوع کوتاه بسنده می‌کنیم که پس از پایان عملیات اجرایی ساخت سد و درست در بزنگاه افتتاح و زمان آبگیری آن ، کاشف به عمل آمد ؛ آب جاری در رودخانه آجی‌چای ( تلخه‌رود ) شور است و شور و انباشته از نمک.
بنابراین روشن شد با ذخیره‌‌سازی آب در پشت آب‌بند ، سم مهلکی به نام ‘ نمک ‘ که در آب انباشته و ذخیره شده‌ی پشت سَد محلول خواهد بود ، خواسته و ناخواسته به سراسر خاک منطقه نفوذ کرده و همه پوشش گیاهی اراضی پیرامونی سد ، آن هم در شعاع چند کیلومتری را نابود خواهد کرد و دوم این که کشف دیگری صورت پذیرفت و مسئولین مربوطه پی بردند و با خود گفتند ؛ ای دل غافل… چرا سد شهید مدنی درست روی گسل ویرانگر شمال شهر تبریز ساخته شده (؟)
همزمان با تلاش و تکاپوی شتابان سازندگان سد برای آبگیری در پشت آب‌بند عظیمی که ساخته بودند ، دانشمندان و کارشناسان دانش زمین‌شناسی دست به کار شده ، به جِد و اکیداً هشدار دادند در صورت آبگیری سد شهید مدنی ، احتمال می‌رود گسل ویرانگر شمال شهر تبریز پس از سالها خموشی ، بازهم فعال شده و به دنبال آن زمین‌لرزه‌های مهیب و ویرانگری در تبریز رخ بدهد و ویرانیِ بی‌امانی به بار آورد و… و….
بگذریم که ستاد به اصطلاح احیای دریاچه ارومیه نیز همواره سدی بوده در برابر آبگیری سد و بندی که پشت کوه سرخاب ساخته شده با این که امروزه نزدیک به دو دهه از زمان پایان عملیات اجرایی و آبگیری سد شهید مدنی گذشته ، ولی به نظر می‌رسد این آب‌بند ( سد ) بزرگ و پرهزینه که افزون بر صرف هزینه‌های کلان و هنگفت ، یکی از آثار تاریخی استان را هم در خود بلعیده و پل تاریخی ونیار را قربانی کرده ، هیچ‌گاه نه مورد بهره‌برداری قرار خواهد گرفت و نه آبگیری شده و نه آن که کارایی و ویژگی خاصی خواهد داشت ، چرا که به گفته کارشناسان و دانشمندان ، جانمایی و محل ساخت و احداث سد ، از دیدگاه دانش و علم زمین‌شناسی و کشاورزی ، غلط و غیر علمی بوده و‌ در این خصوص مشاورین و سازندگان طرح احداث سد بایستی پاسخگو باشند و بگویند چرا پیش از صرف این همه هزینه‌های کلان و استفاده از نیروهای کاری ساده و ماهر و مهندسین و پیمانکارها و نابودسازی پل تاریخی ونیار و برهم زدن نظم طبیعت ، درنیافته بودند آب رودخانه تلخه‌رود شور است و غیرقابل بهره‌وری !؟ و این که چرا ایشان پی نبرده بودند محل ساخت پل ، درست روی گسل زلزله‌‌زای شهر تبریز بوده است !!؟؟جدای از همه این موارد ، هرگز نباید فراموش کنیم امروزه در اطراف مکان پل گم و گور و ناگهان غیب شده‌ی ونیار و به وارون آنچه که در این نمای خاطره‌انگیز دیده می‌شود ، دیگر هیچ گردشگری حضور نمی‌یابد تا همراه با خانواده ساعات خوشی را در یک روز تعطیل و در کنار یکی از جاذبه‌های جذاب و تاریخی و گردشگری نزدیک به شهر تبریز سپری کند و از طبیعت‌گردی در کنار بنایی تاریخی بنام ” پل ونیار ” لذت ببرد و این که دیگر هیچ گردشگری از سایر شهرها و استان‌های کشور ، به بهانه تماشای بنای پرشکوه و تاریخی و زیبای پل ونیار رهسپار تبریز و آذربایجان‌شرقی نمی‌شود.
بنابراین سدی که ساخته شد بجای پیشرفت و آبادانی ، بدبختانه نیستی و کمی وکاستی و نابودی به ارمغان آورد و یکی از جاذبه‌های گردشگرپذیر شهر تبریز همراه با هزینه‌های کلان ساخت یک سد بی فرجام قربانی نادانی و بی مبالاتی شماری از مدیران نادان و ناتوان شد.
دریغ و افسوس از نابودسازی پل ۵۰۰ ساله ونیار که به راستی اعتبار و هویتی بود برای شهر تبریز و جذب گردشگر برای استان زرخیز آذربایجان‌شرقی به راستی در قبال این رویکرد شبهه‌دار و عملکرد شرم‌آور چه کسی پاسخگوست و مسئولین مربوطه چه زمانی و در کجا می‌خواهند سنگ‌لاشه‌های فروریخته پُل ونیار را روی هم چیده و این اثر فاخر و ملی را دگربار سروپا کنند ؟

About Author

وحید خدادادی

See author's posts