سامان سالار بی‌خانمان

اختصاص ۹۰ میلیارد تومان برای نجات خانه باقرخان

شهردار تبریز از هزینه‌کرد ۹۰ میلیارد تومانی شهرداری برای تملک کامل خانه باقرخان طی سال جاری خبر داد.
یعقوب هوشیار با بیان این مطلب اظهار کرد: در صورتی که این پروژه موکول به سال آینده می‌شد، شهرداری تبریز باید ۱۵۰ میلیارد تومان در این خصوص هزینه می‌کرد.
هوشیار افزود: شهرداری تبریز در کنار وظایف روزمره خود و اجرای ده‌ها پروژه عمرانی و رفاهی، توجه ویژه‌ای به اماکن تاریخی و فرهنگی شهر داشته و در راستای صیانت از این ابنیه تاریخی و رفع نگرانی شهروندان و فعالان این حوزه، اجرای پروژه‌های نیابتی دیگر دستگاه‌ها را بر عهده گرفته است.
خانه باقرخان مشهور به سالار ملی در تبریز سال ۹۹، در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است. طبق اسناد ارائه شده از سوی مالکان این خانه، خانه تاریخی باقرخان یا سالارملی به وسعت چهار هزار و ۶۵۰ مترمربع در کوچه «سالار دربندی» تبریز در محله تاریخی «خیاوان» واقع شده است.
خانه باقرخان بنایی قدیمی در کوچه‌ی سالار ملی در خیابان امام تبریز است. زمانی که باقر خان در این بنای قدیمی سکونت داشت این ملک به مرکز فرماندهی جبهه «خیاوان» در جنگ‌های ۱۱ ماهه مشروطه تبریز تبدیل شده بود، باقر خان با سکونت در این خانه، ریاست مجاهدین محله خیابان تبریز را بر عهده داشت و با شجاعت تمام، جان و مال خود را فدای مردم خود می‌کرد.

سالار بی‌خانمان

اینجا محله «خیابان» تبریز است؛ محله‌ای که حالا جزو محدوده خیابان امام خمینی (ره) محسوب می‌شود. این محله و خاطره سال‌های دور آن شاید برای هر تبریزی پا به سن گذاشته‌ای آشنا باشد، اما احتمالا کمتر جوانی می‌داند کوچه و پس‌کوچه‌های این محله، روزگاری شاهد نفس کشیدن بزرگ‌مردانی بوده که فکر آزادی و رهایی ایران از یوغ استبداد، خواب شب را از چشمانشان ربوده بود.
در یکی از کوچه‌های کم‌عرض و پیچ در پیچ محله خیابان، خرابه‌ای وجود دارد که در چند سال اخیر به ساختمان‌های مدرن و چند طبقه دهن‌کجی می‌کند. سبک و سیاق معماری خانه که از اندک دیوارهای باقی‌مانده می‌توان متوجه آن شد، مربوط به ۱۵۰ سال قبل است. اهالی قدیمی محل هم این موضوع را تایید می‌کنند و خانه را مربوط به سال‌های قبل از مشروطه می‌دانند. خانه خیلی بزرگ است. با وجود خرابی‌ها می‌توان رد اندرونی و بیرونی‌های مشهور دوران قاجار و اتاق‌های بزرگ و حوضی را دید که هنوز خود را از تب و تاب نینداخته است.

دیگر چه فرقی می‌کند؟

در پرس‌وجو از هویت خانه به پیرمرد نانوایی می‌رسیم که گویا از ۲ نسل قبل در این محل بوده است؛ کربلایی حسن از نام و رسم خانه که می‌پرسیم، سکوت می‌کند. شانه بالا می‌اندازد و می‌گوید: دیگر چه فرق می‌کند این خانه متعلق به چه کسی است؟ زمانی بود که فریاد می‌زدیم نگذارید یادگار باقرخان خراب شود، اما هیچ‌کس سراغی از خانه نگرفت. هیچ‌کس به فکر نبود. فقط چند کارشناس، با پرونده‌ای زیر بغل، می‌آمدند و خانه را متر می‌کردند و می‌رفتند. می‌رفتند و دیگر خبری از آن‌ها نمی‌شد. او توضیح می‌دهد که خانه به دلیل بی‌توجهی‌ها گاهی هم محل تجمع اوباش و معتادان می‌شده است و در همه این سال‌ها جز همان چند کارشناس، فقط گاهی هم نیروی انتظامی در پاسخ به اعتراض مردم برای جمع‌آوری معتادان به اینجا می‌آمده است.
کربلایی حسن صحبت‌هایش را با افسوس ادامه می‌دهد و تصریح می‌کند: حالا خانه آن‌قدر تخریب شده است که دیگر معتادی هم جرات پنهان شدن در خرابه‌هایش را ندارد.

مالکیت را انکار می‌کنند

کربلایی‌حسن با گفتن این حرف‌ها شانه‌هایش می‌لرزد. به نظر می‌رسد بی‎تفاوتی‌ای که به آن تظاهر می‌کرد از میان رفته است و حالا پرشورتر حرف می‌زند: ‌چندی قبل به منطقه شهرداری تازه‌تاسیسی که چند صدمتر آن‌طرف‌تر فعالیت می‌کند، رفتم و از وضع موجود گلایه کردم. نهایت قول دادند حداقل دور و بر خانه را فنس‌کشی کنند تا کسی مزاحم حریم خانه نشود.
می‌گویند این خانه برای باقرخان نیست، اما ما قدیمی‌ها که می‌دانیم باقرخان اینجا زندگی کرده است. نام کوچه هم، کوچه سالار بود که حالا تابلویش را درآورده‌اند.

بی‌توجهی مسئولان

صحبت‌های پیرمرد نانوا به پایان رسیده، اما یکی از مشتریان وی که فردی میانسال است، شروع به صحبت می‌کند.
او از مراجعه به میراث فرهنگی و شهرداری می‌گوید و بی‌توجهی‌های مسئولان که به درخواست مردم شده است، گلایه می‌کند.
علیوند به یاد می‌آورد که یکی از کارشناسان این خانه را متعلق به مرحوم طوبی، واقف و تاجر خوشنام تبریزی منتسب کرده‌ است و گفته‌اند خانه باقرخان در محله دیگری است، اما این شهروند تاکید می‌کند: اگر این خانه متعلق به باقرخان هم نباشد، حداقل محل برگزاری جلسه‎های مشروطه‌خواهان بوده و از جنبه تاریخی چیزی کمتر از خانه مشروطیت در کوچه تبریز ندارد و از نظر وسعت و قدمت می‌تواند از آن هم مهم‎تر باشد.
وی چند دقیقه فرصت می‌خواهد تا چند عکس قدیمی از محله را به همراه خود بیاورد. وقتی بازمی‌گردد عکس‌هایی در دست دارد که نشان از زیبایی این خانه و کوچه قدیمی و باصفای سالار دارد.
او توضیح می‌دهد که این خانه تا همین چند دهه قبل ساکنانی داشته و در این خانه تاریخی هم همین چند وقت پیش ناپدید شده است.

اختلاف نظر

هرچند مسئولان میراث فرهنگی تاکید می‌کنند که این خانه متعلق به باقرخان نیست، اما هم‌چنان شهروندان به‌ویژه سالخوردگان رفت‌وآمدهای باقرخان را به این خانه و برگزاری جلسه‌هایی که حالا تاریخ ایران مدیون آن‌هاست به یاد دارند.
ناصر شفیعی، شهردار پیشین تبریز، هم در کتاب خود، «دفتر دوم جان بر کفان اهالی قلم» این خانه را به عنوان خانه باقرخان معرفی کرده است. او در گفت‌وگو با همشهری تاکید می‌کند: این خانه روبه‌روی مسجد سالار شهیدان (ع) قرار دارد. کوچه‌ای هم که این خانه در آن قرار گرفته، کوچه سالار ملی نامید می‌شد و حالا نشانی از این کوچه هم نیست.
شفیعی توضیح می‌دهد: در بررسی‌هایی که با برخی از کارشناسان انجام دادیم، متوجه این خانه شدیم که البته حالا ویرانه‌ای از آن باقی مانده است.
این اختلاف ‌نظرها در شرایطی مطرح می‌شود که به اعتقاد دوستداران میراث فرهنگی، حتی اگر مالکیت این خانه هم به نام باقرخان، سالار ملی نباشد، باز هم به دلیل برگزاری جلسه‌های مشروطه‌خواهان و قدمت بیش از ۱۵۰ ساله خود ارزشی بیش از ویرانه شدن دارد و حداقل باید جلو تخریب آن را گرفت. با وجود این، میراث فرهنگی و شهرداری تبریز زیر بار این موضوع نمی‌روند.

About Author

وحید خدادادی

See author's posts