محیط زیست سیاسی و سیاست های زیست محیطی ؟!

اختصاصی روزنامه ساقی آذربایجان/ وحید خدادادی

انسان امروز با ادعای قدرت اقدام به تخریب و دستکاری اکوسیستم خود کرده است. آنچه ما به عنوان محیط زیست خود می شناسیم مجموعه خاک، آب، هوا، درختان، حیوانات و… است که در سرتاسر جهان قربانی زیاده خواهی انسان ها شده اند. همه حامیان محیط زیست فارغ از تمام مشکلاتی که گریبانگیر جهان شده است به اهمیت ویژه محیط زیست تاکید دارند. بسیاری از آنها معتقدند که محیط زیست در وضعیت قرمز قرار گرفته است و اگر بموقع به داد آن نرسیم اولین قربانیان این تخریب انسان ها خواهند بود. در همین راستا و با علم به همین موضوع حیاتی نهادی بنام حفاظت از محیط زیست، اهمیتی دوچندان می یابد.
باغ شهر دیروز، امروز به کلانشهری دو میلیون نفری با انبوهی از مشکلات زیست محیطی تبدیل شده و این مشکلات، آرامش و محیط زیست شهروندان تبریزی را به مخاطره انداخته است. واقعیت این است که هر یک از مشکلات زیست محیطی کلانشهر تبریز که امروز خودنمایی کرده‌اند ناشی از بی‌توجهی و غفلت مدیران شهری از تهدیدات بالقوه و بالفعل این مسائل در گذشته و حال بوده است. متأسفانه تا زمانی که بلایای طبیعی مانند زلزله رخ نداده است کسی به فکر تهدیدات حاشیه‌نشینی شهری نمی‌افتد یا موقعی که حوادثی مانند متروپل آبادان اتفاق نمی‌افتد هیچ کس به عمق فاجعه احتمالی وجود بافت‌های فرسوده و ساختمان‌های ناایمن پی نمی‌برد. تا سرمایی از راه نرسد، کسی به فکر آلودگی هوا نیست و تا سیلی رخ نداده کسی از نابودی مراتع و جنگل ها حرفی نمی زند. موضوعاتی نظیر خشک شدن دریاچه ارومیه، آلودگی محلی آجی چای به فاضلاب و سموم و کودهای کشاورزی، آلودگی هوا و چالش همیشگی مازوت سوزی، آلودگی رودخانه مرزی ارس به پساب صنایع مس و معادن و مشکلات زیست محیطی واحدهای صنعتی نظیر کاوه سودا، کلرپارس و نهایتا مسئله معادن طلای اندریان همه و همه دست به دست هم داد تا در رابطه با آنان گفتگویی داشته باشیم با مدیر کل محترم حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقی.

ساقی آذربایجان: مهم ترین چالش های زیست محیطی استان را کدام موارد می دانید؟

اشتری: ابتدا از شما و مجموعه رسانه ای تان به جهت توجه و عنایتی که به حوزه محیط زیست دارید ممنونم، اما در رابطه با سوال شما باید عرض کنم که چالش ها در این حوزه بر دو وجه اند. چالش های محیط طبیعی و انسانی. در بخش اول مسائلی نظیر تغیرکاربری و برداشت های بی رویه از آب و خاک موضوعیت دارد و در بخش محیط انسانی بحث هایی نظیر آلودگی هوا، فاضلاب مناطق شهری و صنعتی و مدیریت پسماند از اهمیت برخوردار است.

ساقی آذربایجان: از بحث های مهم در حوزه فعالیت شما موضوع حساس و حیاتی آبهای آلوده غرب تبریز و فاضلابی است که در باغات منطقه حکم آباد و در بحث صیفی کاری و سبزیجات مورد استفاده قرار می گیرد! آیا در این رابطه و برای ممانعت از ورود این آبهای آلوده به دشت تبریز اقدامی صورت گرفته است؟

اشتری:آلایندگی آب های سطحی و حتی زیرزمینی ناشی از فاضلاب شهری است که این مسئله شناسائی و اداره کل آب و فاضلاب مکلف به راه اندازی خط دوم تسویه خانه تبریز شده است تا این مسئله را مدیریت نماید. البته ناگفته نماند که بخشی از این آلودگی هم به حوزه صنعت باز میگردد و ما واحدهای بزرگ صنعتی از جمله پالایشگاه، پتروشمی و … را مکلف کرده ایم تا آبهای زیر زمینی منطقه خود را پایش کنند و داده های مربوط به این حوزه را دریافت کرده ایم و برداشت ما بر اساس همین داده ها آن است که سطح آلودگی به آن صورتی که عنوان می شود، نیست! یک مورد در منطقه راه آهن تبریز داشتیم که اقدام قضایی را در این رابطه صورت داده ایم، در بحث چرمشهر کماکان موضوع را پیگیر هستیم و آغاز سفر دوم ریاست محترم جمهور به استان از چرمشهر نشان از توجه ویژه دولت سیزدهم به این مسئله را دارد. ما بر سر هیچ موضوع زیست محیطی کوتاه نمی آییم و موضوعات مطروحه در این حوزه را دچار فرسایش زمانی نمی کنیم. اینکه امروز چنین مواردی در سطح جامعه و رسانه های محلی مطرح می شود، دلیل عمده اش خود سازمان محیط زیست است و ما خود این مسائل را اولین بار مطرح کردیم. ما امروز پیگیریم تا صنایع مزاحم را از سطح شهر تبریز بیرون کنیم و مسائلی از این دست را یک دوره ای اگر مطرح می کردید، فکر می کردند که مزاح وشوخی است. امروز بحث چرمشهر و مدیریت آبهای فاضلاب شهری و روستایی از مرحله شعار به عمل رسیده است و به یک ضرورت عمومی و همگانی تبدیل شده است. با فرهنگ سازی که در این رابطه صورت گرفته است امروز مسئله محیط زیست به یکی از دغدغه های اصلی مردم تبدیل شده و تا جایی پیش رفته که یکی از شعارهای کاندیداها در انتخابات های مختلف همین بحث های محیط زیستی است و به ملزومات زندگی روزمره شهروندان تبدیل شده است. تا همین چند وقت پیش مباحثی از این دست بحث های فانتزی به حساب می آمد و اصلا کسی به کیفیت مصرف یک بخاری گازی اعتنایی نمی کرد ولی امروز بحث برچسب مصرف انرژی بسیار جدی است. همین امروز شرکت گاز استان در جلسه ای که داشتیم اعلام کرد که تعداد ۳ هزار بخاری گازی کم مصرف را در مناطق محروم توزیع کرده است. من معتقدم که در کنار تلاش های این سازمان و با اقدامات فرهنگی صورت گرفته شاهد ورود خود مردم به این مباحث و رعایت آن باشیم. باورم این است که محیط زیست یکی مسئله فرهنگی و جمعی است که با کمک همه آحاد مردم قابل حفاظت است. فرهنگ سازی محیط زیست یک ضرورت است که کمک شما اهالی رسانه را هم می طلبد. باید شرایط را به سمتی ببریم که این تلقی ایجاد شود که تخریب محیط زیست کار انسان های بی فرهنگ و نااگاه است و در این حالت است که می توان گفت، موفق عمل کرده ایم.

ساقی آذربایجان: به بحث پسماند و فاضلاب صنعتی اشاره کردید، در میان واحدهای صنعتی مواردی از نقض مقررات و عدم التزام به الزامات شما وجود دارد؟

اشتری: خوشبختانه امروز واحدهای صنعتی حوزه کجاباد و پالایشگاه وپتروشیمی همکاری های خوبی در رابطه با رعایت الزامات زیست محیطی با ما داشته اند. برای نمونه پالایشگاه تبریز برای کاهش آلودگی هوا پروژه گوگرد زدایی را کلید زده است و صرفا منتظر افتتاح رسمی آن هستیم. یا از دیگرنمونه ها می توان به راه اندازی پروژه آر تی او توسط پتروشیمی برای جلوگیری از انتشار گازهای سمی اشاره نمود. ما نیز در مسائلی از این دست به هیچ عنوان کوتاه نمی آییم و در قضیه بوی بد منطقه کجاباد ابتدا به ساکن پتروشیمی مدعی شد که مشکل از سوی آنان نیست ولی با ورود ما و پیگیری هایی صورت گرفته نهایتا مشخص شد که این بو به دلیل افزایش ظرفیت تولید پتروشیمی و استخرهای خنک کننده است که بوی کلم گندیده از آن منتشر می شد و نهایتا قرار بر حل مشکل شد.

ساقی آذربایجان: درصد رعایت الزامات زیست محیطی در واحدهای صنعتی به چه میزان است؟

اشتری: ما در رابطه با واحدهای صنعتی بزرگ مشکل خاص آنچنانی نداریم بجز یکی دو واحد خاص که نمی خواهم اسم ببرم. مشکل اصلی ما در حوزه واحدهای کوچک صنعتی است از آن جهت که نصب یک تسویه خانه در این واحدها هزینه اش از کل هزینه راه اندازی واحد بیشتر است. از سویی در رابطه با واحد های بزرگ امکان اقدام قانونی به مراتب راحت تر است. مشکل موجود در حوزه واحدهای کوچک به دلیل چیدمان غلط این واحدهاست. چنانچه این واحدها در یک مجموعه مشخص و کنار هم می بودند می توانستیم برای همه آن ها یک تسویه خانه مشترک در نظر بگیریم تا این مشکل مرتفع شود. یا در حوزه قالیشوئی ها که جزو نیازهای شهر است چنین مسئله ای موضوعیت دارد. از سویی باید بگویم که برای فشار جهت انجام احسن الزامات قانونی زیست محیطی بایستی برخی زیرساخت ها هم فراهم باشد.

ساقی آذربایجان: به بحث سفر آقای رئیس جمهور اشاره ای داشتید، در قالب این دو سفر چه مصوباتی و با چه میزان اعتبار در حوزه شما مصوب گردیده و تا چه حد این مصوبات محقق شده است؟

اشتری: در کل حضور آقای رئیسی در راس دولت برای حوزه محیط زیست منشا خیر و برکت بوده است از این جهت که اعتبارات ما نسبت به گذشته سه برابر شده است! نمیخواهم آمار دقیق اعلام کنم ولی رقم بودجه ما سال گذشته حدود ۳۰ میلیارد تومان بود که نسبت به سال های قبل تر افزایش چشمگیری داشته است. مجموع مصوبات سفر اول ۸۰ میلیارد تومان و این عدد برای سفر دوم حدود ۶۵ میلیارد تومان بوده است. این ارقام مصوب سه ساله است که حدود نیمی از مصوبات دور اول محقق شده است. امروز در استان محیط بانی نداریم که مرمت و بازسازی نشده باشد و کاش فرصتی بود تا شما اصحاب رسانه از این اقدامات دیدن کنید. امروز تنها مشکل ما در حوزه نوسازی ناوگان خودرویی است و اگر بتوانیم این مهم را انجام دهیم، دیگر مشکل خاصی در این حوزه وجود نخواهد داشت. البته کمبود محیط بان هم از دیگر مواردی است که باعث شده تا در پوشش کل منطقه با مشکلاتی مواجه شویم.

ساقی آذربایجان: با توجه به اینکه از کمبود نیروی انسانی در کسوت محیط بان هم سخن به میان آمد، چرا از پتانسیل سازمان های مردم نهاد استفاده نمی کنید؟

اشتری: برای استفاده از این سازمان ها با مشکلات قانونی مواجه هستیم. بسترهای قانونی استفاده از این افراد فراهم نیست و چنانچه در یکی از همکاری ها اتفاقی برای کسی بیافتد، با توجه به اینکه نیروی رسمی نیستند، به مشکل میخوریم. از سویی هدف و نیت بخشی از افراد و سازمان ها صرفا محیط زیست نیست و بیشتر نیمه خالی لیوان را می بینند که چنین رویکردی کمکی به حل مشکلات نخواهد کرد.

ساقی آذربایجان: اگر بخواهید صریح و روشن سخن بگوئید، از منظر شما آیا امیدی به احیای دریاچه ارومیه وجود دارد؟

اشتری: خشکیدگی دریاچه ارومیه معلول عوامل مختلفی است. این دریاچه در اثر تجمیع آبهای آزاد تشکیل یافته بود و هر زمان بتوانیم این آبها را مدیریت کنیم، در آن صورت می توان به احیای آن امید داشت و این باور را که باید از امکان احیای آن به طورکامل ناامید شد را قبول ندارم و معتقدم که با مدیریت درست می توان بخشی از آن را نگه داشت. از سویی کشور ما نیازمند اصلاح الگوی مصرف آب چه درحوزه مصارف خانگی و چه کشاورزی است. و نیز در حوزه مسائل اکولوژیکی نباید نگاه یکی دو ساله داشت و باید این نکته را هم عرض کنم که متاسفانه بخش قابل توجهی از حجم آب های آزاد به جهت خشکسالی های چندین ساله، کاهش یافته است.

ساقی آذربایجان: در حوزه تغییر کاربری ها و ساخت و سازهای غیر مجاز چه اقداماتی صورت گرفته است؟

اشتری: این بخش عمدتا مربوط به جهاد کشاورزی است ولی تا جایی که به حوزه ما مربوط می شود باید عرض کنم که ظرفیت های قانونی لازم برای برخورد با مواردی از این دست وجود ندارد. باید به لحاظ فرهنگی هم در سطح مدارس روی این قضیه کار شود و افکار عمومی متوجه شود که منابع طبیعی ما محدود است و نباید تیشه به ریشه آن زد.

ساقی آذربایجان: از طرف شما این نوید را به شهروندان تبریز بدهیم که امسال هم با برودت هوا باید مازوت تنفس کنند؟

اشتری: این نوید را باید شرکت گاز بدهد! در جلسات اخیری که در این رابطه داشتیم، شرکت گاز قول هایی داده تا در حد توان گاز مورد نیاز نیروگاه حرارتی را تامین نماید. نوع تولید نیروگاه چیزی نیست که مصرف شخصی داشته باشد و ما هم بخواهیم درش را تخته کنیم، بهرحال این مجموعه برق بخش قابل توجهی از تبریز را تامین می نماید و امکان برخورد با آن به این راحتی ها نیست. نوید اصلی که باید بدهم این است که در استان ما کم کم برنامه های تولید انرژی از منابع تجدید پذیر در حال افزایش است. اگر این بحث بتواند به فرهنگ غالب تبدیل شود و واحدهای تولیدی برق خود را خودشان تولید کنند، این بحث هم به طور کلی جمع خواهد شد. در نهایت چون این قبیل موارد دستوری نیستند باید این امید را داشت که شرکت گاز با افزایش میزان سهم نیروگاه به این پدیده نامیمون پایان دهد.

ساقی آذربایجان: مجموعه هایی نظیر کلرپارس، کاوه سودا و بحث استخراج طلا از معادن اندریان از عمده ترین چالش های موجود در حوزه صنعت بودند، آخرین وضعیت این مجموعه ها به لحاظ رعایت پروتکل های زیست محیطی به چه ترتیب است؟

اشتری: در بحث کلرپارس باید بگویم که بین علما اختلاف وجود دارد، مدیریت مجموعه مدعی رعایت و کنترل آسیب های زیست محیطی است، شهروندان مدعی اند که بوی فاضلاب این مجموعه آزار دهنده است و به زعم ما که در برهه ای این مجموعه را آلاینده گزارش کردیم باید اعتراف کنم که کمی تند رفته ام و آلایندگی کلرپارس در آن حدی نبود که اعلام می شد! باید عرض کنم که مجموعه در این رابطه هزینه های خوبی کرده است و اینکه تا چه حد موفق بوده این مسئله جدایی است. ایجاد آلودگی مجموعه برای ما محرز است ولی بهرحال آن ها همه تلاش خود را برای کنترل آن انجام می دهند. تا این لحظه هر شرایطی را که ما خواسته ایم در تلاش برای انجام آن بوده اند.
اما بحث کاوه سودا بیشتر اجتماعی و برخواسته از کشمکش های سیاسی است، این بدین معنا نیست که مسائل زیست محیطی وجود نداشته باشد و مشکل اصلی در رابطه با این مجموعه آن است که مکان یابی اولیه آن به خوبی انجام نشده است! می شد آن را در کنار ساحل دریاچه ارومیه ایجاد کرد! ما هم معتقدیم که فاضلاب این مجموعه باید با رعایت استاندادهای لازم و در حاشیه آن خالی شود! مشکلات زیست محیطی این مجموعه درآن حدی که بزرگش کردند، نیست و دوستان باید بگویند اگر چنین دغدغه مندی در آن ها وجود دارد چرا در رابطه با واحد های تولید فولاد بناب حرفی نمی زنند؟ مگر این ها صنایع آب بر نیستند؟ بعضا اینگونه احساس می شود که برخی محیط زیست را ابزاری برای کشمکش های سیاسی کرده اند!
موضوع معادن طلای اندریان را هم در بد مسیری قرار دادند! مطلبی را که می شد براحتی مدیریت کرد، این همه بزرگش کردند. ما منطقه را از نزدیک بررسی کرده ایم و بهرحال حدود ۸۰۰ نفر امروز در این منطقه در حال فعالیت هستند و باید چنین ملاحظاتی را هم در نظر گرفت و معتقدم کارها باید کارشناسی شده جلو برود و پایش های اخیر ما مشکل حاد چندانی را نشان نمی دهد. با اعلام کارشناسان رسمی ما صدای افنجار در معادن این روستا بالاتر از حد استاندارد نبوده و پایش های ما هم به صورت رندوم همچنان ادامه دارد.

ساقی آذربایجان: به عنوان سوال نهایی نظرتان راجع به روزنامه ساقی آذربایجان چیست؟

اشتری: ما از همه رسانه ها ممنونیم که واقعیات را منتشر می کنند! و تا رسانه نباشد، فرهنگ انتقاد و آگاه سازی جا نمی افتد. انتظار تعریف و تمجید از سوی همه رسانه ها انتظار بیجایی است و این روحیه انسان های از خود راضی است. انتقاد اگر سازنده باشد، هیچ مانعی ندارد و از شما هم ممنونم که در بحث دریاچه ارومیه و قوری گل گزارش های خوبی داشته اید و معتقدم که انسان منصف از انتقاد دوری نمی کند، چون تا انتقاد نباشد، اصلاح صورت نمی گیرد.

About Author