حال و روز تاسف انگیز مکاتب هنری تبریز

با پایان رفتن نام نویسی نامزدهای انتخاباتی معلوم شد که وزیر محترم فرهنگ و ارشاد نیز کاندیدا شده اند. به همین مناسبت نقبی برچند سخنرانی و مصاحبه ایشان با رسانه ها بویژه میزگردها و گفتگو با شبکه خبر می زنیم

۱- کارشناسان و برنامه ریزان توسعه فرهنگی معتقدند در شکل گیری تمدن‌ها،رونق فرهنگ،هنر و ادبیات، علاوه بر علم و توسعه دانش؛تعقل و خرد گرایی،ساختار مناسب اجتماعی،سازمان‌های فعال اقتصادی، توسعه رفاه و گسترش عدالت،تبعیت از سنن اخلاقی منبعث از متن جامعه و موافق با فطرت آدمی ،نظم اجتماعی و مراعات حق و انصاف و پرهیز از خودکامگی دولتمردان همه و همه نقش دارند و در رشد تمدن و فرهنگ و هنر آموزش و تربیت هنرمندان و حمایت مالی و معنوی از اینها و شناسایی افراد با ذوق و مستعد و از همه مهمتر رشد اقتصاد، توسعه تجارت، زراعت و تکاثر ثروت بعنوان زمینه ساز بروز آثار فاخر هنری می‌تواند قلمداد شود.کاخ های زیبا، مساجد باشکوه، عمارت های بدیع و ظروف و اشیا تجملی و زینتی و آثار بجا مانده در هنرهای هفتگانه در این مقوله می گنجند.
۲- تنوع موسیقیایی- جغرافیایی فرهنگ ایران کهن یک فرصت بسیار مغتنمی است تا از داشته ها و سخنان پندآموزان بزرگان و حکمای اقوام که سینه به سینه با استفاده از آرایه های ادبی محلی و ساز و آواز و وسایل تاثیر گذار بر روح و روان انسانها در طول زمان شکل گرفته بهره ببریم.
آدمی وقتی به محتوا و ساز و آواز موسیقی های بلوچ،عرب،ترکمن،کرد،گیلکی،ترک وقشقایی و ..‌کشور وسیع ایران با دقت می‌نگرد چه ابیات و پندها و داشته های محلی و قومی در آن دیده می‌شود که روح و روان آدمی را نوازش میدهد و شکل مختلف و لهجه مختلف در کتاب بزرگ الهی از عظمت خالق آفرینش بیان شده است.

اما آیا امکان بروز و ظهور هنرمندان موسیقی نواحی در سطح ملی یا بین المللی فراهم شده است؟ آیا حمایت‌های لازم مادی و معنوی برای ارائه شاهکارهای هنرمندان در جشنواره‌های منطقه‌ای، قاره ای و بین‌المللی صورت گرفته است؟آیا مثل کشورهای توسعه یافته تالارهای مجهز موسیقی و کنسرت برای حضور هنرمندان و اهل موسیقی و ساز و آواز نواحی محلی در ایران وجود دارد؟ آیا آثار آنها خریداری می‌شود؟ آیا تولیدات فاخر آنها امکان و مجال پخش از شبکه های ملی رادیو و تلویزیون را دارا هستند؟ آیا مثل کشورهایی چون ترکیه، شبکه‌های مستقل رادیویی و تلویزیونی و ماهواره‌ای پخش ۲۴ ساعته موسیقی فاخر نواحی مختلف ایران شکل گرفته است؟در جشنواره موسیقی سوزناک حمایت از مردم غزه که شبکه های تلویزیونی ترکیه برپا کردند و تأثیر زیادی در منطقه داشت ، پیشنهاد شد که جشنواره موسیقی ترکان ایران نیز در تبریز برپاشود و علیرغم تاکید امام جمعه فرهیخته و فقید تبریز این فرصت نیز فراهم نشد.
شکل گیری موسیقی زیر زمینی در ایران چه دلایلی و شواهدی دارد؟ چرا موسیقی عاشیقلار و رقص آذربایجانی در یونسکو به نام جمهوری آذربایجان ثبت گردید؟
۳- در مورد مقایسه وضعیت فرهنگ و اماکن هنری ایران و ترکیه مورد اشاره وزیر محترم باید گفت: تعداد دانشگاه‌های هنر در ایران به چند دانشگاه در ۳ شهر تهران، اصفهان و تبریز محدود می‌شود در حالی‌که در همین شهر بین‌المللی استانبول که وزیر محترم ارشاد از اماکن آن بازدید کرده است، فقط ۱۸ دانشگاه در زمینه‌های مختلف آموزش هنر
و تربیت و آموزش آکادمیک علمی و تکنیکی هنرمندان رشته های مختلف از مینیاتور و تذهیب و هنرهای دستی گرفته تا مد و موسیقی و طراحی لباس فعال اند و تعداد دانشگاه‌های فعال در زمینه رشته های هنری ۳۸ دانشگاه در کشور ترکیه را شامل می‌شود. علاوه بر آن موزه های بزرگی در این کشور راه اندازی شده‌اند که برخی موزهای آن مثل توپقاپوسی جهانی شده‌اند و سالانه ۱۰ میلیون نفر بازدید اتباع داخلی و خارجی دارند.
ترکیه وارث تاریخ بزرگ عثمانی و اسلامی از نظر شرایط فرهنگی ، هنری از موقعیت بین بخشی چند قاره‌ای برخوردار بوده و بخشی از عجایب هفتگانه جهانی آن از یکسو و در آمیختگی فرهنگ اسلامی و رومی از سوی دیگر و تلاقی فرهنگ‌های غربی و شرقی یک موقعیت منحصر بفرد از نظر زبان هنر و تاریخ را نصیب این کشور کرده است.
این در حالی است که هنوز در ایران ما ممیزی ایران باستان یاهنر بعد از اسلام مرزبندی شده و داشته‌های مادی و معنوی موسیقایی نواحی مختلف ایران، آمیزش چندانی با روح موسیقایی سیستمی نداشته و هنوز شرایط پخش عمومی برخی سازهای موسیقی نواحی از جمله قوپوز و سازهای عاشیقی در انظار عمومی و تلویزیون مشخص نشده است.
اما ترکها با زیرکی تمام موسیقی استانبولی را جهانی کرده اند.دانشکده های موسیقی یکی پس از دیگری راه انداخته اند.چند شبکه رادیویی و تلویزیونی و همچنین پادکست و پخش آنلاین را شکل داده اند‌، فستیوال های موسیقی شرق و غرب را تشکیل دادند.گروه های مشترک موسیقی بین کشورهای ترک زبان را تقویت کرده‌اند. از ادیبان و شاعران در سرودن اشعار با ریتم موسیقیایی حمایت می کنند.تولید آهنگ‌ها با نت های ترکی را عالمگیر کرده اند. آهنگ تیتراژ های آغازین و پایانی و متن سریال‌های ترکی را شکل داده اند.به تولید محصولات و صنایع مرتبط با فیلم و موسیقی ترک توجه کرده‌اند .سوراخ های پیشرفت در حوزه فیلم و موسیقی را خوب یاد گرفته اند که استقبال جوانان در کشور های عربی، اسلامی و غیراسلامی از موسیقی استانبولی نمود های عینی آن است که بررسی موشکافانه آنها مجالی گسترده می طلبد.
۴- آمار وضعیت سینمای ایران و ترکیه نیز داستان شنیدنی دارد.اولین سینمای ایران توسط کاتولیک های فرانسوی ۱۲۱ سال پیش در تبریز به نام 《سولی 》 در معنای خورشید در تبریز راه اندازی شده است.
الان تعداد سالن های نمایش و سینمای ایران ۳۵۱ باب است و تبریز پس از تهران، اصفهان و مشهد در رتبه چهارم کشوری است.
ترکیه ۵ برابر ایران سینما دارد و ۲۸۰۰ سینما در ترکیه فعالند.تعداد اکران فیلم ها در سینماهای ترک ده برابر ایران است. نکته جالب اینکه چند فیلم سینمایی و مذهبی ایران در برخی کشورها نمایش داده شده اند که مهترین آن فیلم حضرت یوسف(ع) ساخت فاخر تلویزیون ایران است.

درآمد فروش فیلم ایرانی در جهان بسیار ناچیز است.اما ترک ها بعد از هالیود و بالیود کمپانی《ترک ود》 را راه انداخته اند و اکنون سریال ها و فیلم های سینمای ترکیه در ۱۵۰کشور جهان به نمایش در می آید‌.
سریال های قرن باشکوه و فاطما گل را بیش از ۵۰۰ میلیون نفر دیده اند.صادرات فیلم و سریال ترک دوبرابر درآمد نفتی ایران است.
دبیر کمیته اقتصاد و فرهنگ اتاق بازرگانی تهران درآمد سال ۲۰۱۹ میلادی سینمای ترک را از طریق صادرات ۱۸ میلیارد دلار اعلام کرده است.
عجب روزگاری شده است.ترکها فرهنگ و موسیقی خود را در لای و گفتمان این فیلم و سریال ها جهانی کرده اند و الان در ایران اکثر نوجوانان و خانواده ها زبان استانبولی را از طریق تماشای این فیلم ها و مجموعه های تلویزیونی ترکیه یاد گرفته اند.
۵- صنعت رادیو و تلویزیون و سینمای ترک در این دو دهه خیلی پیشرفت کرده است.تعداد رادیو تلویزیونهای ترکیه از ۱۲۶۸ شبکه گذشته است که حدود ۱۲ برابر ایران ماست در حالیکه جمعیت نزدیک به هم داریم.به اکثر زبان‌های زنده جهان برنامه های خبری و تفریحی پخش می کنند.فیلم ها پس از اکران در سینماهای داخلی و خارجی به تلویزیونهای دولتی و خصوصی کشیده می‌شود تا همه اقشار بتوانند از این فیلم ها استفاده کنند.خبرنگاران ترک در همه کشورها هستند.وضعیت روزنامه و مجلات و مطبوعات آنها نیز تا اندازه ای با این همه گسترش رسانه های دیجیتال و فضاهای آنلاین خوب بوده و بیش از ۲ هزار روزنامه در ترکیه با تیراژ روزانه چند میلیون منتشر می‌شوند و شما در وزارت ارشاد و معاونت مطبوعاتی آن بهتر می‌دانید که شمارگان کل مطبوعات روزانه ما کمتر از چند صد هزار نسخه است.
در مورد دانشگاهها نیز باید گفت:تعداد دانشجویان خارجی مشغول به تحصیل در ترکیه بیش از ده برابر ماست.دانشگاه‌های تهران و تبریز بعنوان دو دانشگاه با سابقه به سبک امروزی قدمت ۱۰۰ ساله ندارند.در حالی که شما می‌دانید دانشگاه اسلامبول بدستور سلطان محمد دوم در ۱۴۵۳ میلادی یعنی نزدیک به ۵۶۹سال پیش تأسیس شده است.
۶- مساجد در ایران و ترکیه نیز حکایت شنیدنی دارد.۸۲ هزار مسجد در ترکیه محل عبادت روزانه‌ ده ها میلیون مسلمان عاشق نماز است.در حالیکه در ایران هم بالای ۷۰ هزار مسجد داریم که بینی و بین الله مجموع نمازگزاران آنها به یک میلیون نفر نمی رسد.در یکی از کانالهای ترک دیدم که فقط در استانبول که بیش از ۳ هزار مسجد برای جمعیت ۲۰ میلیون نفری آن موجود است، نمازهای باشکوه جماعت در اکثر آنها برپا می شود .حتی در بیش از یک هزار مسجد استانبول نماز صبح اقامه می شود .آیا در تهران برپایی نماز صبح در مساجد ام القری اسلام به ۱۰۰ مسجد می‌رسد؟
بخشی از متولی مساجد ارشاد است که وزیر آن ادعا می کند در ۲۶ هزار مسجد کانون های قرآنی فعالند و تولید محتوا دارند.چه شده است که برای سجده بر خدا که هدف اصلی آفرینش است حتی در مساجد جامع شهر و دیارمان چند صف نمازگزار نمی بینیم؟ و یا مجالس انس و قرائت و تفسیر قرآن به ندرت در جامعه دیده می‌شود؟
متولیان ارشاد و اوقاف و سازمان تبلیغات برای افکار عمومی چه پاسخ منطقی دارند؟ چرا ۱۶ سال دانش آموزان دختر و پسر را به آموزش های رسمی پیش از دبستان و پس از دبستان تا اخذ دیپلم می سپاریم ولی سیستم معیوب آموزش و پرورش ما نه می تواند فرایض و مسلمات دین و قرآن عظیم را تا اندازه نیازبه آنها یاد دهد و نه زبان انگلیسی را.عجب گرفتار طوفان شده ایم!
۷- وضعیت گردشگری که حکایت پویایی فرهنگ،هنر،تمدن و آثار طبیعی را به دنبال دارد، بین ایران و ترکیه نیز شنیدنی است.
آخرین آمارها نشان می‌دهد که سالانه حدود ۴میلیون نفر گردشگر عمدتا از عراق و جمهوری آذربایجان و افغانستان وارد ایران می‌شوند که بیشتر زوار کشورهای مذکور هستند. اما همه‌ می‌دانند که در سال ۲۰۲۲ بیش از ۴۵ میلیون نفر گردشگر خارجی از کشور ترکیه دیدن کرده‌اند و در سال ۲۰۲۳ این رقم افزایش قابل توجهی داشته که این رقم با احتساب شهروندان ترک که از خارج از کشور به ترکیه سفر کرده‌اند، به بیش از ۵۳ میلیون نفر می‌رسد.
گفته می‌شود درآمد ترک ها از حوزه گردشگری و جذب توریست در بیست سال اخیر به رقم عجیب ۶۳۳ میلیارد دلار رسیده و در برخی از سال ها بالای ۳۰ میلیارد دلار، ترک ها از ورود گردشگران خارجی سود برده‌اند.
مناطق طبیعی زیبا، سواحل آفتابی، بناهای تاریخی، دریاها و جنگل های زیبا، غذاهای لذیذ و موسیقی و هنرهای ابتکاری از عللی است که ترکیه را به مقصد گردشگران خارجی تبدیل کرده است.
اخیرا فرودگاه استانبول با تردد ۱۶۰۰ پرواز در هفته، پرتردد ترین فرودگاه اروپا لقب گرفت. و سخن ناپلئون بناپارت در ذهن ها تداعی شد که اگر برای کره‌زمین مرکزی تعین می‌شد، استانبول باید مرکز آن گردد!

با این حال به وزیر محترم فرهنگ و ارشاد توصیه می‌شود بالحاظ کردن واقعیت ها، برای ارتقاء فرهنگ وهنر و شناساندن بیشتر آن به جهانیان، تدابیر لازم را در مجموعه وزارت خانه‌ی خود فراهم کنند و با برنامه ریزی و آینده پژوهی و آینده شناسی ، راه ایران را در مسیر جهانی شدن و کسب اعتبارات و درآمد ها و نشان دادن بیشتر داشته های فاخر فرهنگی، هنری ، صنایع دستی و تمدن چندین هزار ساله هموار سازند و لحظه‌ای در اعتلای این سرزمین باشکوه غفلت نورزند.
۸- اما نکته مهم درباره وضعیت فرهنگ و هنر و فعالیت‌های استانی در مناطق آذربایجان و در شهرهای تبریز؛ارومیه؛اردبیل و زنجان باید گفت که فعالیت‌های فاخری از وزارتخانه شما در این مناطق دیده نمی‌شود.هنوز موزه هنرهای معاصر در این چهار مرکز استان ایجاد نشده است.طرح احداث موزه هنرهای معاصر تبریزکه مصوبه ملی دارد روی کاغذ مانده است. موزه فرش نیمه تمام در تبریز به حال خود رها شده است.مقبره الشعرا که متولی آن شما هستید و ۴۰۰ شاعر و عارف و سخنور دو ادبیات غنی فارسی و ترکی در آن مدفونند وضعیت عمرانی ناتمام و آبرو ریزی دادند. شمس تبریزی، مولانا، نظامی، قطران و همچنین موسیقی عاشیقلار و رقص آذربایجانی بدلیل قصور وزارت ارشاد را دیگران از ایران گرفته اند. مکاتب هنری تبریز که در دنیا منحصر بفرد است را می خواهند مصادره کنند و این مکاتب رفته رفته به فراموشی سپرده می شوند. روز ملی شعر و ادب و بزرگداشت شهریار شیرین سخن در حد و قواره آن روان شاد در تبریز برپا نمی‌شود. از جشنواره های باشکوه شعر و ادب ترکی و موسیقی جهانی شده عاشیقلار چندان خبری نیست. بدنه اداره کل ارشاد مناطق آذربایجان از نبود کارشناس و نیروی خبره رنج می‌برند. گفته بودید ۴۰۰ نیروی جدید به بدنه وزارتخانه وارد می کنید آیاحداقل ۴۰ نفر از آن نیروهای متخصص در حوزه مطبوعات و رسانه و سینما و مدیریت فرهنگی و هنری را به ادارات ارشاد مناطق آذربایجان فرستاده اید؟ و در پایان لطف کنید دخالتها را در موسسه بنیاد فرهنگ هنر و ادب آذربایجان و فرهنگستان زبان و ادبیات ترکی که فعلا درسکوت و فترت است جناحی نه بلکه علمی و منطقی تنظیم کنید و نام نیکی بعنوان وزیر ترک تبار دولت سیزدهم در آذربایجان به یادگار بگذارید.

محمد فرج پور باسمنجی
مدرس علوم ارتباطات و کارشناس رسمی دادگستری

About Author

وحید خدادادی

See author's posts