مدیریت مصرف آب امروزه به یکی از چالش‌های مهم زندگی تبدیل شده است به گونه‌ای که حتی مناطق پر آب کشور از جمله آذربایجان غربی و شرقی نیز از این ضعف در امان نیستند.
آذربایجان غربی و شرقی و اردبیل از قدیم الایام از استانهای کشاورزی است که معیشت اکثریت مردم منطقه نیز به آن گره خورده است لذا در همین راستا خشکسالی رخ داده در منطقه در کنار الگوی کشت سنتی، دست در دست هم داده که این استان پرآب را نیز با چالش‌های اساسی کم آبی رو به رو سازد.
چند وقتی است که زنگ خطر خشکسالی در ایران به صدا درآمده که منطقه آذربایجان نیز از این قاعده مستثنی نیست؛ مصرف بهینه آب به ویژه در بخش کشاورزی مدتی است که به بحث پرهیاهویی تبدیل شده که از این دوره به آن دوره و این دولت به آن دولت کش پیدا می‌کند.
آنچه در این بین اهمیت دوچندان دارد مصرف بهینه آب در بخش کشاورزی است که چندین گام برای تحقق این هدف وجود دارد که می توان به تغییر الگوی کشت برای کاهش مصرف آب و افزایش بهره وری، کشت گلخانه ای، بهره وری از منابع موجود بدون افزایش سطح کشت و استفاده از سامانه های نوین آبیاری از جمله آبیاری بارانی و قطره ای اشاره کرد.
اما از گذشته سیاست‌هایی در قبال کشت برخی از محصولات کشاورزی در منطقه اتخاذ شده که نه تنها در شرایط فعلی توجیه اقتصادی آنچنانی ندارد بلکه با مصرف بیش از حد آب چنان تیشه‌ای به ریشه آب‌های زیر زمینی می‌زند که شاید جایگزینی آن در سال‌های پربارش نیز چند سالی طول بکشد.
برای تولید یک کیلوگرم هندوانه
بیش از ۳۰۰ لیتر آب مصرف می‌شود
آمار و ارقام مربوط به کشت برخی از محصولات کشاورزی پیام‌های عجیبی دارد؛ “اکبر کرامتی” رییس سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان‌غربی در گفت و گو با ایرنا اعلام کرد که طی سال جاری بیش از ۲۸ هزار تن هندوانه در آذربایجان‌غربی تولید شده است؛ این درحالیست که با نیم نگاهی به میزان مصرف آب این محصول کشاورزی مشخص می‌شود که برای تولید هرکیلوگرم هندوانه بیش از ۳۰۰ کیلوگرم آب نیاز است؛ به عبارتی ساده تر فقط برای تولید این مقدار هندوانه در آذربایجان‌غربی بیش از هشت میلیارد و ۴۰۰ میلیون لیتر آب مصرف شده است.
اصرار بر صادرات برخی از محصولات کشاورزی؛ لجبازی یا ضعف مدیریت؟
حال از یک نگاه دیگر به این موضوع می‌نگریم؛ طبق اعلام “توحید آذربد” ناظر گمرکات آذربایجان‌غربی فقط در هشت ماه سال جاری بیش از ۸۵ هزار و ۶۲۷ تن هندوانه از گمرکات آذربایجان‌غربی صادر شده است؛ وی همچنین ارزش این مقدار هندوانه صادر شده با لحاظ قیمت دلار ۲۷ هزار تومانی را ۷۲۵ میلیارد و ۴۹۰ میلیون تومان عنوان کرد.
حال با توجه به این نکته که به طور متوسط تولید هر کیلوگرم هندوانه به ۳۰۰ لیتر آب نیاز دارد، پس برای ۸۵ هزار و ۶۲۷ تن هندوانه صادراتی از گمرکات آذربایجان‌غربی بیش از ۲۵ میلیارد و ۶۶۸ میلیون و ۱۰۰ هزار لیتر آب مصرف شده است.
با توجه به اینکه بیشترین هندوانه صادراتی به کشور ترکیه بوده است و با لحاظ اینکه قیمت هر لیتر آب در آن کشور بین سه تا چهار هزار تومان است؛ اگر قیمت هر لیتر آب را یک سوم قیمت واقعی آن در ترکیه، یعنی فقط یک هزار تومان حساب کنیم، به آن معناست که در قالب هندوانه ما آبی به ارزش بیش از ۲۵ هزار میلیارد و ۶۶۸ میلیون تومان را به ۳۵ برابر کمتر از ارزش واقعی آن به ترکیه صادر کردیم.
حال اگر قیمت واقعی آب، میزان هزینه‌های انجام شده برای تولید محصول کشاورزی اعم از کاشت، داشت، برداشت و هزینه‌های گمرکی و غیره را نیز حساب کنیم در واقع تولید و صادرات هندوانه نه تنها هیچ توجیه اقتصادی برای کشور ندارد بلکه اگر نام آن را تاراج منابع ملی نیز بگذاریم، بی راهه نرفته‌ایم.
هرچند در برخی از کشورهای اروپایی کشت هندوانه به صورت مدرن با مصرف آب بسیار کمتر در حال انجام است ولی باید به موضوع توجه کرد که کشت این محصول کشاورزی در ایران هنوز هم در حالت کلی به شکل کاملا سنتی صورت می‌گیرد.
در این شرایط حال می‌توان به خوبی درک کرد که چرا حتی کشور پر آبی همچون ترکیه با توقف کشت محصولاتی همچون هندوانه، واردات این محصول کشاورزی از ایران را دستور کار خود قرار داده است.
انتقاد تند استاندار دولت سیزدهم
از بی توجهی به اصلاح الگوی کشت
البته این فقط کشت هندوانه نیست که با تاراج منابع آبی، دست کشاورزان را نیز در حنا می‌گذارد؛ استاندار آذربایجان غربی در دیدار با مدیران حوضه های آبریز ارس و دریاچه ارومیه با اشاره به کشت چغندرقند در ۷۰ هزار هکتار از اراضی آذربایجان‌غربی و خروج بخش زیادی از این محصول از استان، کشت این محصول در آذربایجان‌غربی را غیر قابل توجیه دانست.
محمدصادق معتمدیان با اشاره به لزوم توجه به طرح های توسعه بخش کشاورزی با لحاظ کمبود آب و تغییر الگوی کشت اضافه کرد: در این راستا نهضت گلخانه ای ۲ هزار هکتاری باید در استان عملیاتی شود؛ باید به سمت کشت محصولات کم آب بر حرکت کنیم و در این راستا، باید طرح های مختلفی ارائه شود.
کارگروه سازگاری با شرایط کم آبی در آذربایجان‌غربی تشکیل می‌شود
معتمدیان فعال شدن کارگروه سازگاری با شرایط کم آبی در آذربایجان غربی را برای دریافت نظرات مختلف در خصوص کاهش مصرف آب بسیار مهم ارزیابی کرد و گفت: وظیفه این کارگروه اجماع سازی بین دستگاه های مختلف در این بخش مهم است که باید از آن به صورت بهینه استفاده کرد.
وی، کمبود آب را یکی از مهمترین چالش های آذربایجان غربی برشمرد و افزود: با این وجود، برنامه ریزی خاصی برای برطرف شدن این چالش در استان صورت نگرفته و اقدامات انجام شده نیز نتوانسته نتایج قابل قبولی داشته باشد.
اصلاح الگوی کشت اجتناب ناپذیر است
اما “ روح الله حضرت‌پور” نماینده مردم ارومیه در مجلس شورای با حمایت از اصلاح الگوی کشت به خصوص در حوضه آبریز دریاچه ارومیه بیان کرد که در اجرای سیاست‌های اصلاح الگوی کشت نباید شرایط را به گونه‌ای پیش برد که معیشت کشاورزان آسیب ببیند؛ البته باید اذعان کنیم که اصلاح الگوی کشت اجتناب ناپذیر است.
وی با بیان اینکه با کمترین هزینه می‌توان طی گفت و گوی چهره به چهره و کارشناسی با کشاورزان مناطق، سبک جدیدی از کشاورزی با بهره وری بالا را پیاده سازی کرد، افزود: باید قبول کنیم که در دوره‌های گذشته در این رابطه کم کاری‌هایی نیز صورت گرفته است.
عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس شورای اسلامی با تاکید بر اینکه مدیریت منابع آبی امروز به یک چالش اساسی تبدیل شده است، اظهار داشت: اصلاح الگوی کشت، تغییر نوع آبیاری و استفاده از شیوه‌های مدرن در کشاورزی نقش بسزایی احیای منابع آبی دارد که دولت سیزدهم به این موضوع به خوبی واقف است.
وی ادامه داد: هم اکنون در شرایطی قرار گرفتیم که در صادرات محصولات کشاورزی نیز باید دیپلماسی آبی و استراتژی‌های آینده نگری در این رابطه مد نظر قرار گیرد.
به گزارش ایرنا، در راستای اصلاح الگوی کشت طرح های مختلفی تصویب شد و وزارت جهاد کشاورزی به عنوان مجری به انجام آنها همت گماشت که توسعه و ترویج کشت محصولات کم‌آب‌بر مانند زعفران و گل محمدی، نباتات علوفه‌ای کم آب‌بر نظیر “تیریتیکاله” و کشت مخلوط آن با جو و ماشک، اصلاح الگوی کشت و توسعه کشت‌های گلخانه‌ای، کاشت جایگزین، اصلاح باغ‌ها و اصلاح شیوه های آبیاری در اولویت قرار گرفت؛ اما آنطور که باید اثرگذار و همه گیر نبوده است.
هرچند ریشه کن شدن کشت محصولاتی همچون هندوانه و چغندرقند به خصوص در حوضه آبریز دریاچه ارومیه در دستور کار قرار نگرفت اما توسعه کشت نشایی و تغییر آرایش کشت که اثر قابل توجهی در کاهش مصرف آب این محصول دارد، همچنان جزء برنامه ریزی ها محسوب می‌شود.
تمامی این اقدامات با هدف بالابردن ضریب بهره‌وری مصرف آب در بخش کشاورزی و حفظ و افزایش عملکرد محصولات کشاورزی در راستای حفط منابع آبی در آذربایجان غربی انجام شد ولی متاسفانه در دوره‌های گذشته هیچگاه آماری از میزان اثرگذاری در این راستا منتشر نشده است.
آذربایجان غربی جزو استان‌هایی است که دارای بیش از یک میلیون اراضی قابل کشت و ۸۰۰ هزار هکتار اراضی زیر کشت است ۲۳۵ هزار بهره بردار در این اراضی مشغول به کشاورزی هستند که فعالیت انان منجر به تولید ۶ میلیون تن محصول می‌شود.
براساس اظهارات کارشناسان ۹۰ درصد از منابع آبی استان در بخش کشاورزی به علت سنتی بودن روشهای کاشت، داشت و برداشت انجام می‌شود که با بکارگیری روشهای نوین ابیاری و طرح های جدید در بخش زراعت و باغبانی این میزان اب مصرفی قابل کاهش است.
About Author
پست های مرتبط
کل تیم اقتصادی از معاون اول تا سایر اعضا باید تغییر کنند
این که در زندگی مردم چه رخ خواهد داد برای دولت اهمیت ندارد
با تعطیل شدن پنج شنبه ها، ایران ۴ روز از دنیا عقب می افتد